(baocantho.com.vn) - Thời gian qua, ngành lúa gạo Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong đảm bảo vững chắc an ninh lương thực quốc gia và cung cấp một lượng lớn lúa gạo phục vụ xuất khẩu, tạo nguồn thu ngoại tệ. Không chỉ giữ vững được sản lượng lúa gạo ở mức cao mà chất lượng, giá bán lúa của nông dân và xuất khẩu gạo của nước ta trong những năm qua cũng được nâng cao.

Nông dân tại huyện Thới Lai, TP Cần Thơ bán lúa vụ đông xuân cho thương lái.

Chuyển biến tích cực

Hiện thu nhập của nông dân và các bên có liên quan trong chuỗi ngành hàng cũng được cải thiện nhờ tăng cường liên kết, phát triển sản xuất, chế biến và xuất khẩu các sản phẩm lúa gạo vào các phân khúc thị trường cấp cao, với giá bán cao, cũng như tận dụng ngày càng tốt các nguồn phụ phẩm trong quá trình sản xuất lúa gạo.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT), từ năm 2020 đến năm 2024, diện tích sản xuất lúa ở nước ta đã duy trì ở mức 7,1-7,3 triệu héc-ta/năm, với năng suất lúa đạt từ 58,7-61 tạ/ha và sản lượng lúa đạt từ 42,66-43,86 triệu tấn lúa/năm. Năm 2025, dự kiến tổng diện tích sản xuất lúa ở mức 7,03 triệu héc-ta, với năng suất ước đạt 61,6 tạ/ha, sản lượng ước đạt 43,14 triệu tấn. Trong đó, vùng ÐBSCL sản xuất 3,778 triệu héc-ta, với năng suất bình quân ước đạt 63,4 tạ/ha, sản lượng ước đạt 23,965 triệu tấn. Sau khi trừ đi lượng lúa, gạo phục vụ tiêu dùng nội địa, cũng như làm lúa giống và thức ăn chăn nuôi, năm 2025 vùng ÐBSCL dự kiến có hơn 7,5 triệu tấn gạo phục vụ xuất khẩu, trong đó gạo chất lượng cao, gạo thơm chiếm 75%, gạo nếp chiếm khoảng 10%, còn lại gạo thông thường chiếm khoảng 15%. Theo ông Ngô Hồng Phong, Cục trưởng Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường, Bộ NN&MT, xuất khẩu gạo của nước ta từ năm 2020-2024 đã duy trì được kim ngạch xuất khẩu ở mức trên 3 tỉ USD/năm. Còn 2 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu của Việt Nam đạt 1,1 triệu tấn, thu về 613 triệu USD, tăng 5,9% khối lượng nhưng giảm 13,6% giá trị so với cùng kỳ năm 2024.

Bên cạnh các kết quả tích cực trong phát triển sản xuất và nâng cao chuỗi giá trị, ngành lúa gạo của nước ta vẫn còn đối mặt với nhiều khó khăn, hạn chế. Ðặc biệt, vùng sản xuất lúa gạo trọng điểm của cả nước là ÐBSCL đã và đang phải chịu tác động ngày càng tăng của biến đổi khí hậu và các điều kiện sản xuất bất lợi. Ðáng chú ý, giá gạo trên thế giới thường xuyên biến động ảnh hưởng trực tiếp đến giá bán lúa của nông dân tại vùng ÐBSCL, nhất là khi các đơn vị, doanh nghiệp trong nước còn hạn chế về khả năng thu mua, tạm trữ, dự trữ lúa gạo và phát triển các sản phẩm chế biến từ lúa gạo. Thực tế cho thấy, giá nhiều loại lúa vụ đông xuân 2024-2025 tại ÐBSCL đang giảm từ 1.300-1.700 đồng/kg so với cùng kỳ năm trước do  gần đây giá gạo xuất khẩu giảm mạnh, nhất là từ khi Ấn Ðộ cho mở cửa xuất khẩu gạo trở lại sau thời gian tạm ngưng. 

Ðể phát triển ngành hàng bền vững

Vụ đông xuân 2024-2025, các tỉnh, thành vùng ÐBSCL đã xuống giống gieo trồng được hơn 1,5 triệu héc-ta lúa, đạt 101% so với kế hoạch và có nhiều trà lúa đông xuân đã bước vào thu hoạch. Theo các báo cáo, đánh giá của các sở NN&MT và ngành chức năng tại nhiều địa phương vùng ÐBSCL, tuy gặp phải điều kiện thời tiết và sâu bệnh bất lợi nhưng năng suất lúa đông xuân 2024-2025 tại nhiều nơi vẫn đạt khá tốt, đồng thời chất lượng lúa được nâng cao và giá thành sản xuất được kéo giảm nhờ áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và tăng cường sản xuất các giống lúa chất lượng cao. Nhìn chung, hiện lúa đông xuân tại các địa phương đều được tiêu thụ kịp thời, không xảy ra tình trạng lúa bị ùn ứ không bán được. Nhưng do giá lúa giảm mạnh so cùng kỳ nên lợi nhuận của nông dân bị sụt giảm đáng kể. Nông dân rất cần các doanh nghiệp và cơ quan chức năng đẩy mạnh các hoạt động thu mua, tạm trữ lúa gạo và phát triển xuất khẩu để giá lúa sớm được cải thiện, đồng thời tăng cường hỗ trợ nông dân kết nối với doanh nghiệp để tạo liên kết chặt chẽ theo chuỗi, giúp phát triển ngành hàng bền vững.

Theo ông Nguyễn Ngọc Hè, Phó Chủ tịch UBND TP Cần Thơ, hằng năm khi bước vào vụ thu hoạch rộ lúa, cùng một lúc có nhiều lúa, doanh nghiệp không đủ khả năng và đủ số vốn để thu mua nhanh chóng tất cả lượng lúa của nông dân. Trong khi nông dân cần thu hoạch, tiêu thụ lúa ngay nên giá lúa dễ bị giảm. Các cấp thẩm quyền và các ngân hàng cần có chính sách tín dụng hợp lý để doanh nghiệp có đủ vốn cho thu mua, tạm trữ và tiêu thụ lúa cho nông dân vào các thời điểm thu hoạch rộ, từ đó giúp nông dân và các bên có liên quan nâng cao được giá bán và hiệu quả sản xuất kinh doanh lúa gạo. Theo ông Ngô Công Thức, Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang, những năm qua, tỉnh quan tâm đẩy mạnh sản xuất lúa chất lượng cao, áp dụng quy trình tiên tiến và thúc đẩy liên kết tiêu thụ lúa gạo. Tỉnh cũng rất mong Bộ NN&MT cùng các cơ quan chức năng ở Trung ương quan tâm hỗ trợ cho vùng ÐBSCL, trong đó có An Giang về mời gọi các tập đoàn, doanh nghiệp đến đầu tư, liên kết sản xuất nông nghiệp, trước mắt là tiêu thụ lúa đông xuân 2024-2025, giúp nông dân yên tâm sản xuất. Về lâu dài, hình thành chuỗi sản xuất tiêu thụ ổn định và có chính sách ưu đãi hơn nữa để khuyến khích các doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào ngành lúa gạo, nhất là các kho chứa, giúp việc ký kết xuất khẩu với các đối tác nước ngoài ổn định, nâng cao giá bán, giúp sản xuất phát triển bền vững.

Tại cuộc họp bàn giải pháp thúc đẩy sản xuất, tiêu thụ lúa gạo tại vùng ÐBSCL và phát triển ngành hàng bền vững do Bộ NN&MT vừa tổ chức, nhiều đại biểu kiến nghị cần tăng cường các hoạt động khuyến khích, hỗ trợ về vốn để đẩy mạnh các hoạt động thu mua, tạm trữ, chế biến và tiêu thụ lúa để ổn định giá và hoạt động sản xuất lúa đảm bảo theo các chỉ tiêu, kế hoạch năm. Về lâu dài, cần tăng cường liên kết chặt chẽ theo chuỗi và đẩy mạnh thực hiện Ðề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ÐBSCL (Ðề án 1 triệu héc-ta lúa CLC). Tổ chức lại sản xuất, bố trí mùa vụ phù hợp với điều kiện từng tiểu vùng và có các hỗ trợ cần thiết về đầu tư hạ tầng, về vốn… để nâng cao hiệu quả sản xuất, chủ động thích ứng biến đổi khí hậu và thuận lợi cho các đơn vị, doanh nghiệp trong thu mua, tiêu thụ lúa, xây dựng thương hiệu.

Theo ông Ðỗ Ðức Duy, Bộ trưởng Bộ NN&MT, để nâng cao chuỗi giá trị lúa gạo và phát triển bền vững, tới đây các cơ quan chuyên môn thuộc bộ cùng các địa phương, bộ ngành, doanh nghiệp và đơn vị có liên quan cần tiếp tục cải tiến sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm gắn với đẩy mạnh thực hiện Ðề án 1 triệu héc-ta lúa CLC. Phát triển chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm, chuyển đổi xuất khẩu thô sang sản phẩm chế biến sâu. Xây dựng, phát triển thương hiệu, hình ảnh về sản xuất lúa gạo bền vững, thân thiện môi trường, đáp ứng yêu cầu các thị trường khó tính và thị trường tiềm năng. Mở rộng, đa dạng thị trường tiêu thụ, nhất là thị trường mới, thị trường chất lượng cao…