Xuất khẩu gạo ủy thác cũng phải đáp ứng đủ điều kiện

Nghị định 01/2025 có hiệu lực từ ngày 1.3.2025, quy định các doanh nghiệp (DN) kinh doanh xuất khẩu gạo, kể cả các đơn vị xuất khẩu ủy thác, cũng phải đáp ứng các điều kiện về cơ sở vật chất và được cơ quan chức năng cấp giấy phép xuất khẩu.

Theo nghị định mới, nhiều doanh nghiệp thương mại không đủ điều kiện tham gia xuất khẩu gạo

Ông Phan Văn Có, Giám đốc Marketing Công ty TNHH Vrice, cho biết: Từ khi Nghị định 01/2025 có hiệu lực, nhiều DN mất hợp đồng, bao nhiêu công sức xây dựng quảng bá thương hiệu, hợp tác với nông dân giờ không còn.

Tính đến ngày 12.3, có gần 10 DN đồng đứng đơn kiến nghị gửi Chính phủ liên quan đến quy định này. Các DN cho biết đã tham gia vào chuỗi kinh doanh xuất khẩu gạo VN nhiều năm qua dưới hình thức ủy thác thông qua các DN có giấy phép xuất khẩu với mức phí là 1 USD/tấn. Một số khác theo chương trình hợp tác thu mua gạo thành phẩm với DN có giấy phép xuất khẩu cũng chính là các nhà máy xay xát gạo với mức phí 0 USD/tấn.

"Chúng tôi chủ yếu là DN nhỏ và vừa nên không đủ điều kiện xây dựng nhà máy xay xát chế biến gạo theo quy định. Tuy nhiên, trong những năm qua chúng tôi đã đóng góp công sức rất lớn trong quá trình lưu thông tiêu thụ lúa gạo cho nông dân VN. Nhưng khi Nghị định 01 có hiệu lực, chúng tôi không xuất được hàng và phần nào cũng ảnh hưởng đến việc tiêu thụ lúa gạo nói chung. Do vậy, chúng tôi đồng lòng kiến nghị tiếp tục được cấp phép xuất khẩu theo năng lực dựa trên sản lượng đã xuất khẩu thực tế của năm liền kề trước đó", nội dung trong đơn kiến nghị ghi.

Ông Hoàng Quốc Lập, Giám đốc Công ty TNHH MTV Hai Nhứt, chia sẻ: Trong những năm qua, công ty ông đã tổ chức sản xuất và bao tiêu sản phẩm với quy mô 20 - 30 ha ở 2 - 3 địa phương, xây dựng thương hiệu, xuất khẩu gạo chất lượng cao vào các thị trường Úc và EU. Thời gian gần đây công ty cũng phát triển sản phẩm ở thị trường nội địa với thương hiệu gạo Hai Nhứt. "Với quy định mới, chúng tôi không thể xuất khẩu được nữa, còn ủy thác sẽ chịu nhiều rủi ro và thiệt thòi vì tiền bán hàng chuyển về qua đơn vị nhận ủy thác, không được hoàn thuế và rủi ro lớn nhất là mất luôn khách hàng… Từ vị trí là đơn vị làm thương mại bị chuyển thành đơn vị cung ứng cho DN xuất khẩu, do vậy chúng tôi hy vọng là đơn vị nào đang xuất được thì tiếp tục được cấp hạn ngạch xuất khẩu để duy trì hoạt động", ông Lập kiến nghị.

Ông Lê Văn Vũ, Giám đốc Công ty TNHH Quốc tế Vũ Phát, cho hay năm vừa qua công ty xuất khẩu trên 3.000 tấn gạo chất lượng cao vào các thị trường cao cấp là EU, Mỹ, Úc. Sản phẩm của công ty gồm các giống ST25, Nàng Hoa, gạo Japonica tập trung vào thị trường ngách và hàng đóng túi nhỏ để bán lẻ trực tiếp cho người tiêu dùng. "Một ký gạo ST25 hiện tại cũng trên 20.000 đồng, để mua 100 - 200 tấn gạo cũng cần một số vốn rất lớn, chọn lọc vùng nguyên liệu, hợp tác với nhà máy… Do vậy, đối với các DN nhỏ và vừa không đủ điều kiện xuất khẩu cần được nới rộng tiêu chuẩn để có thể tồn tại; mở thêm các gói hạn ngạch nhỏ 3.000 - 5.000 tấn cho chúng tôi", ông Vũ đề xuất.

Doanh nghiệp tuân thủ quy định phải được bảo vệ

Trước khi Nghị định 01/2025 có hiệu lực, Nghị định 107/2018 cho phép các DN không đủ điều kiện có thể xuất khẩu ủy thác qua các DN đủ điều kiện xuất khẩu. Cũng vì vậy mà có một số DN có giấy phép nhưng không xuất khẩu mà chỉ nhận ủy thác, dẫn đến tình trạng lộn xộn, không kiểm soát được chất lượng gạo xuất khẩu.

VN có trên 150 doanh nghiệp đáp ứng đủ điều kiện và được cấp giấy phép xuất khẩu gạo

Thống kê cho thấy đến thời điểm tháng 2.2025, danh sách "Thương nhân đủ điều kiện xuất khẩu gạo" theo cập nhật của Bộ Công thương là gần 160 đơn vị. Trong số này, nhiều nhất là TP.HCM với 39 đơn vị và kế đến là TP.Cần Thơ (34 đơn vị), và có đến 4 tỉnh thành khác có trên 10 đơn vị. Một số DN bức xúc cho hay để có được giấy phép xuất khẩu gạo, họ phải đầu tư rất nhiều công sức, vốn từ 15 - 20 triệu USD. Trong khi các DN chỉ nhận ủy thác không đầu tư cơ sở vật chất nên giá thành cạnh tranh hơn. Đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng tranh mua tranh bán "đạp giá gạo xuất khẩu" thời gian qua. Chính vì vậy, Nghị định 01/2025 ra đời là một bước tiến bộ nhằm bảo vệ các DN kinh doanh nghiêm túc và tâm huyết.

Ông Nguyễn Vĩnh Trọng, Giám đốc kinh doanh Công ty TNHH Việt Hưng (Tiền Giang), nhận xét: Nghị định 107/2018 rất thoáng khi cho phép DN không có giấy phép cũng có thể xuất khẩu qua hình thức ủy thác. Từ đó có nhiều vấn đề phát sinh nên Nghị định 01/2025 siết lại. Việc này nhằm tạo sân chơi công bằng giữa các DN và để giảm đầu mối, tạo mặt bằng cạnh tranh lành mạnh giữa các DN xuất khẩu và sân chơi an toàn cho người mua trên thế giới khi lựa chọn đối tác ở VN.

Đồng quan điểm, ông Trần Trương Tấn Tài, Tổng giám đốc Công ty TNHH lúa gạo VN (Vinarice), dẫn chứng Thái Lan, nước xuất khẩu gạo lớn thứ 2 thế giới nhưng chỉ có 30 - 40 DN xuất khẩu. Trong khi đó, VN hiện tại có khoảng 150 đơn vị được cấp phép. Đây cũng chính là một phần lý do làm cho tình trạng "lộn xộn, tranh mua, tranh bán, đạp giá" lẫn nhau trong thời gian qua. Nghị định 01/2025 là một bước tiến bộ nhằm chọn lọc lại những đơn vị thật sự có năng lực, tâm huyết và kinh nghiệm thương trường. "Chúng ta muốn phát triển kinh doanh xuất khẩu gạo bền vững, cần phải tổ chức lại từ khâu sản xuất. Nông dân phải liên kết với nhau theo hình thức hợp tác xã và từ hợp tác xã liên kết với DN xuất khẩu. Mỗi DN xuất khẩu phải đáp ứng thêm tiêu chí là liên kết với ít nhất 20.000 - 30.000 ha. Nếu làm được như vậy sẽ cắt giảm bớt khâu trung gian, hạn chế tình trạng trúng mùa rớt giá", ông Tài khuyến nghị.

GS-TS Bùi Chí Bửu, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học nông nghiệp miền Nam, nhận xét: Điểm yếu của ngành lúa gạo là chúng ta chưa liên kết chuỗi giá trị sản xuất từ nông dân đến DN. Chính vì vậy, việc siết quản lý xuất khẩu và hướng đến việc tăng liên kết trong sản xuất tiêu thụ lúa gạo là điều cần thiết.